Kan hegrer meditera?

Diskusjonar kan kven som helst reise. Men kan det reisast undring?

Dette sat eg og grunna på då eg svinga meg heim etter Heidi Tronsmo og Glenn Erik Haugland sitt verk "SUB" i Studio E39 på Os den 1. oktober. Sjølv om eg oppfatta underteksten i verket som ganske dyster, så var kroppen min fyld av lette, gode og muntre kjensler. Eg hadde sett noko og høyrt noko og fått servert nokre tankar som reiste ei undring i meg. Sterk nok til å vekke delartrong.

Sentralt i stykket står dette spørsmålet om hegra. Heidi har altså brukt timevis på å få eit godt bilete av denne fantastiske fuglen som står time etter time og stirer ned i vatnet, på alt som rører seg der og bølgjar og skiftar og brer seg i ringar, og mediterar. Glenn ler usikkert – som ein mann må gjera, i respekt for det uforståelege i kvinnelege tankerekker – og seier: Ho står jo berre og ser etter fisk?

Eg kjende meg sjølv att i alle dei tre posisjonane: I hans spørsmål, i den defensive respekten for mystikk – og i den mentale tilstanden til hegra. Stort sett var det den verket formidla. Dei to andre høyrde til underteksten.

Heidi Tronsmo kava seg ut og ned, frå ein ganske poetisk danseliknande pantomime heilt i starten. Kulturkritikk, tenkte eg, ferdigprogrammert som eg er til å sjå etter enkle antagonismar. Så sokk ho ned på ein stol slik at fokus naturleg flytta til lerretet, der kamera sokk ned i Bjørnafjorden.

At verda under vatn er eit bilete på undermedvitet er vel ingen ny idé, sjølv om eg i farten ikkje kjem på noko kunstverk som har bite seg fast i mitt minne. Men i private stunder – både over og under vatn – har eg tenkt og kjent på det same. Eg var fascinert av Carl Gustav Jung, eg som så mange i min generasjon, og eg gjorde meg tidleg den tanken om draumar at dei er som dropar frå det undermedvetne. Dei fylgjer med når eg bryt skorpa mellom søvn og vake, og på millisekund hektar medvitet dei saman til ei forteljing. Nett som det gjer med anna som eg trur eg har sett her eg går.

Eg kjende att dette og litt av alle dei undringane som det har utløyst gjennom nokre-og-seksti år. Dette med former, til dømes: Kva er det som gjer at nokre former gjer slikt inntrykk? Ikkje berre kunstige – men naturlege former og, steinar på strand, buskar i skodde, knast på plater i kopar- og nikkelelektrolyse? På lerretet såg eg at Tronsmo og Haugland har det på same måten. Ei uforklarleg fascinering av undersjøiske former og rørsler og fargespel som motstandslaust let seg bruke til å visualisere det som eg kjenner – som eg trur – rører seg i undermedvitet mitt.

Heilt i starten av framsyninga sa Glenn: Det er så lite undermedvit i vår tid.

Me lo. (Det gjorde me forresten ofte. SUB er eit morosamt verk).

Men det dystre i underteksten er at han seinare, innpakka i sin usikre lått, peikte skræmande treffsikkert på at me berre står og ser etter fisk. Eller: Me trur i alle fall at alle dei andre berre står og ser etter fisk.

Litt bortanfor der både eg og kunstnarparet Tronsmo/Haugland rører seg, går det føre seg ein kunnskapsrevolusjon. Eg tenkjer på hjerneforskarane, nevropsykologane og -biologane og kva dei no har for spesifikasjonar på fagfelta sine. Dei er i ferd med å ta undermedvitet frå mystikarane. Det vert vitskap det og. Mest presse har det fått i det siste, at stads- og retningssansen har blitt vitskap. Men dei kjem vel til å ta alle dei andre sjette sansane og. Trufaste Jungtilhengjarar meiner at han no står framfor ein rennesanse, for no kan MRmaskinane bevise at han hadde rett.

MEN DET ER IKKJE FISK!

Sprang i naturvitskapar fører lett til vulgaritetar når me andre får høyre om dei. At Jung vert bevist av fysiske målingar, kan gjere det veldig viktig å reise undring.

Det er noko oppløftande i forhistoria til SUB: Tronsmo kjøpte seg eit vasstett kamera – og vart fylt av visuell undring. Haugland kjøpte seg ein kontrabass – og vart fylt av undring over den lyden som kjem frå strengen nedanfor stolen. Dei står som hegrer framfor desse fysiske duppedittane.

Teksten er henta frå Bjørn Enes' blogg etter avtale.